Afganistan sınırında yaşanan çatışmalar, “Pakistan, Taliban’dan umduğunu bulamadı” yorumlarına yol açtı.
Afgan ve Pakistan güçleri arasında sınırda çıkan çatışmalar “İslamabad yeni Kabil yönetiminden umduğunu bulamadı” yorumlarına yol açarken, Pakistan Taliban Hareketi (TTP) İslamabad için bir risk olarak varlığını sürdürüyor.
Son dönemde şiddetlenen Pakistan-Afganistan sınırındaki silahlı çatışmalarda her iki taraftan da çok sayıda kişi öldü veya yaralandı. Bu olayın nedenlerini ve farklı yönlerini incelemek, Pakistan’ın Afgan Talibanı ile ilişkileri açısından büyük önem taşımaktadır.
Söz konusu çatışmaların bir kısmının Afganistan’ın kıymetli ticaret yollarından biri olan Spin Boldak-Çemen Sınır Kapısı’nda yaşanıyor olması konunun önemini artırmaktadır. Bu kapı, yolcu trafiğinin yanı sıra kuruyemiş, halı ve mineral maddeler gibi bazı Afgan ürünlerinin dünyaya ihraç edilmek üzere Pakistan’a gönderildiği yerdir.
Pakistan ordusu ile Taliban savaşçıları arasındaki çatışmanın nedeni
Taliban’a göre Pakistan güçleri, bu sınır kapısında Afgan vatandaşlarına iyi davranmıyor, onları saatlerce aç ve susuz bırakmıyor, kimliklerinde kusur görenlere şiddet uyguluyor. Taliban’ın bu konudaki rahatsızlığı ve şikayetleri İslamabad yönetimi tarafından dikkate alınmıyor.
Pakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Hina Rabbani Khar, 29 Kasım’da Afganistan’ın başkenti Kabil’de Taliban Dışişleri Bakan Yardımcısı Emirhan Muttaki ile bir araya geldi. Bu görüşme, Haziran ayında TTP ile Pakistan hükümeti arasında Taliban yönetiminin arabuluculuğunda imzalanan ateşkesin bozulmasından bir gün sonra gerçekleşti.
Ayrıca dönemin Pakistan Başbakanı İmran Han, Taliban’ın Afganistan’ı ele geçirmesinin hemen ardından “Afganların köleliğin zincirlerini kırdığını” söyledi. Pakistan, Taliban’ın Afganistan’daki zaferini kendisi için “stratejik bir başarı” olarak görürken, Durand sınır anlaşmazlığı ve Pakistan’da kendisine yakın çevrelerin Afgan Taliban’ı desteklediğine dair iddialar bu iyimserliğe gölge düşürüyor.
Durand sınır hattında son gerginlik
Adını İngiliz diplomat Henry Mortimer Durand’dan alan 2.670 kilometre uzunluğundaki sınır, Durand ile dönemin Afganistan Emiri Abdurrahman Khan arasında 1893’te imzalanan bir anlaşmayla İngiliz kontrolündeki Hindistan ile Afganistan arasındaki sınır hattı olarak belirlenmişti. 1947’de Pakistan’ın kurulmasının ardından Afganistan yöneticileri bu anlaşmanın sadece bir asırlık imzalandığını ve süresinin dolduğunu ilan ettiler.
Durand Hattı, Pakistan ve Afganistan’daki Peştun kabileleri arasındaki ilişkiyi kesiyor. Pakistanlı Pencaplar ve Peştunlar, Durand Hattı üzerinde yaşayan iki ana etnik gruptur. Peştunlar Pakistan nüfusunun yaklaşık yüzde 15’ini oluşturuyor ve sayıları Afganistan’dakilerden fazla.
Aksine, Taliban da dahil olmak üzere Pakistan’ın hiçbir Afgan yöneticisi Durand Hattı’nı yasal bir sınır olarak kabul etmedi.
Pakistan’ın çitler ve sınır karakolları oluşturma girişimi
Pakistan’ın son yıllarda tartışmalı bölgede çitler ve sınır karakolları inşa etme çabaları, güçlü Afgan direnişiyle karşılaştı. Geçen yıl Taliban üyeleri, Nangarhar’ın doğusunda ve Durand Hattı yakınında Pakistan ordusunun dikenli tellerini imha etti.
Yine geçen yıl, Afganistan’ın Durand Sınırı boyunca uzanan doğu ve güney bölgelerinde Taliban savaşçıları ile Pakistan ordusu arasında çok sayıda çatışma yaşandı. Kasım 2022’de Afganistan’ın doğusundaki Paktiya eyaletinin Dand Patan bölgesine bağlı Harlachi sınır köyünün kırsal alanında açılan ateş sonucu 1 kişi öldü, 14 kişi yaralandı.
Pakistan medyasına göre Afganistan sınırında ve Kerem Hayber Pahtunhu ilçesine bağlı Berki bölgesinde çıkan çatışmalarda aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu en az 7 kişi hayatını kaybetti.
13 Kasım’da Afganistan’ın Spin Boldak sınırında bir Pakistan askeri silahlı bir kişi tarafından öldürüldü. İslamabad yönetimi, saldırgan yakalanıp Pakistan’a teslim edilene kadar iki taraf arasındaki sınırın kapatılacağını duyurdu. Ayrıca Pakistan güçleri, Paktiya eyaletinin Dand Patan bölgesini bombaladı ve bölge sakinlerinin çoğunu yerinden etti. Paktiya vilayetinde de Pakistan yönetimini protesto eden bir gösteri düzenlendi.
Taraflar, anlaşmazlıkları çözmek için ortak bir komite oluşturdu. Taliban, bu sorunu diyalog yoluyla çözmek için 15 aşiret büyüğünden oluşan bir komite kurdu. Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid konuyla ilgili yaptığı açıklamada, “Topraklarımızı ve sınırlarımızı korumak niyetindeyiz. Ortak komite gelecekte bu tür olayların tekrarlanmaması için çalışacak.” terimleri kullandı.
Afgan Talibanı TTP’yi destekliyor mu?
TTP militanları 2007’den beri Pakistan’da çok sayıda ölümcül saldırı düzenledi. 2014’te Peşaver askeri okuluna düzenlenen saldırının ardından ordu, Pakistan’daki TTP sığınaklarını imha etti ve grubun birçok üyesi Afganistan’a kaçtı. İki grup arasındaki bağlantının boyutu belirsiz, ancak Taliban Kabil’in kontrolünü ele geçirdikten sonra, Afgan hapishanelerinden birkaç TTP yöneticisini serbest bıraktı.
2021 yılında TTP’nin saldırılarının artması Pakistan için önemli bir sorun haline geldi. İslamabad yıllarca bu kümenin isyanının sebebini “Afganistan’da yabancı güçlerin varlığı” olarak gördü. Taliban Ağustos 2021’de Kabil’de iktidara geldiğinde TTP savaşçılarını dizginlemesi bekleniyordu ama bu olmadı.
Aksine TTP’nin “cihat” eylemleri o günden bu yana hızla arttı. Örneğin geçen yıl 2020’ye göre yüzde 56 artışla 294 baskın düzenlendi. Bu saldırılar daha çok Pakistan’ın kuzeybatısındaki aşiret bölgeleri ve güneybatısındaki Belucistan vilayetinde gerçekleştirilirken, güvenlik hedeflerini de hedef aldı. kuvvetler, siviller, Çinli işçiler ve Çin’in İslamabad Büyükelçisi.
Pakistan, Afgan Taliban’ın zayıf tepkisinden endişeli
Pakistan’ın Nisan 2022’de Afganistan’ın doğu bölgelerine yönelik hava saldırıları, İslamabad’ın Taliban için umutsuzluğundan kaynaklanıyordu. İslamabad yönetimi bu saldırıların sorumluluğunu üstlenmese de, basında çıkan haberler Pakistan ordusunun Durand Hattı üzerindeki TTP unsurlarını hedef aldığını gösteriyor. Afganistan’ın Khost ve Kandahar vilayetlerinde düzenlenen gösterilerde, bu saldırıların kurbanlarının siviller olduğu belirtildi. Taliban yönetimi ayrıca Pakistan’ın Kabil’deki büyükelçisini çağırdı ve komşularının “saldırganlıklarına” müsamaha göstermeyeceğini söyledi.
TTP, her zaman Taliban’ın Afganistan’daki başarısının ve yayılmasının arkasındaki faktör olduğunu iddia etti. Dönemin Taliban lideri Molla Muhammed Ömer, ABD ve müttefiklerinin Afganistan’da yürüttüğü savaşta TTP’nin desteğini istiyordu ve TTP’nin üst düzey komutanları, aralarında Beytullah Mehsud’un da bulunduğu, söz konusu örgüt kurulmadan önce Afganistan’da bulunuyordu. 2007’de. Taliban’ın yanında savaştı. TTP, savaşçılarını Pakistan’dan Afganistan’a göndermiş ve Taliban ile ortak saldırılar gerçekleştirmişti.
Ancak, zamanın geçişi TTP stratejisinde önemli bir değişikliğe neden oldu. 2018’de grup, “Küresel Cihat” stratejisini resmen terk etti ve Afganistan’da bir “Büyük Cihat” davet etti ve yalnızca Pakistan’a odaklanmaya karar verdi.
Durand Hattı’nın her iki yakasındaki Peştunları birleştirmenin Taliban için önemi
Pakistan-Afgan sınırını temel alan radikal İslami kümelerin arasında, TTP, etnik Peştun ve akrabalık bağları nedeniyle Afgan Taliban’ına daha yakın. Bu nedenle İslamabad yönetimi, TTP’ye karşı harekete geçmesi için Taliban’a baskı yapmaya kararlı.
Yeni dönem Afgan Talibanı Pakistan’a yanaşmadı ve bu ülkenin taleplerini gerçekleştirmek için fazla adım atmadı. 21 yıl önce Taliban, “Peştunların geleneksel yasalarının ihlali” olarak gördükleri için Usame bin Ladin’i uluslararası kurumlara teslim etmeyi reddetti. Dolayısıyla bugünkü Taliban’ın TTP’deki Peştun kardeşlerini Pakistan’a teslim etmesi pek mümkün görünmüyor. Çünkü Peştunların birliğini korumak Afgan Talibanı için değerlidir.
Ancak Afgan Talibanı, TTP ve Pakistan hükümeti arasında kısa vadeli bir ateşkese ulaştı. Pakistan, son 20 yıldır verdiği desteği dikkate alarak, Taliban yönetiminin TTP’yi İslamabad ile barış anlaşması imzalamaya zorlayacağını ummuş, ancak DEAŞ/Horasan ile olan ilişkileri nedeniyle Taliban bunu yapmamıştır. Afgan Taliban, TTP’yi Pakistan ile bir pazarlık aracı olarak kullanıyor ve onu zayıflatmaya çalışmıyor.
İslamabad, Pakistan Talibanı’nın artan tehditlerinden endişe duyuyor
Pakistan iç siyasi kargaşayla karşı karşıya. Şahbaz Şerif hükümeti ekonomik kriz, askeri liderliğin değişmesi, İmran Han’ın erken seçim yürüyüşleri gibi sorunlarla boğuşuyor. Durand Hattı boyunca sık sık yaşanan gerilimler ve Pakistan Taliban’ından gelen artan tehditler de İslamabad hükümetinin sorunlarına katkıda bulunuyor.
Bu nedenle, Pakistan hükümetinin güvenlik konularını ele almak için komşusuyla temasa geçmesi şaşırtıcı değil. Durand Hattı’nın çitine karşı çıkmak ve TTP’yi desteklemek, Taliban’ın Afganistan’daki, özellikle Pakistan karşıtı Peştunların hakim olduğu bölgelerdeki gücünü artırma pahasına.
Ancak Taliban’ın bu stratejisinin devamlılığı kesin gözükmüyor. Çünkü karayla çevrili Afganistan’ın insani yardım alması ve uluslararası meşruiyet kazanması için Pakistan’a ihtiyacı var.
Başta Hakkaniler ve TTP olmak üzere Taliban içindeki belli gruplarla karşı karşıya gelmek ve sorunların çözümü için Kabil’e güvenmek de İslamabad yönetimini diyalog ve müzakereye zorluyor.
